De tweede spiegel
Geert van de Ven
? trainer Nederlands (NT2)
? Nederlands/ Dutch buitenlandse professionals
? eigenaar/owner Dutch in Dialogue
De Turkse controller bij de Belastingdienst, Suleyman, had zich de tip van zijn NT2-trainer wel zeer serieus ter harte genomen. Hij stond gesteven en gestreken voor de deur van zijn teamleider. Vol in het pak, stropdas, glimmend gepoetste schoenen. Op zijn vraag: ‘hoe gaan jaargesprekken bij jullie eigenlijk?’ had hij (te) veel werk gemaakt van het antwoord van zijn Nt2-trainer: ‘Nu, ja dat gaat er vaak wel wat formeler eraan toe.’ Toevallig zag de trainer hem een teint bleker drie kwartier later ook weer uit de kamer van zijn manager komen. Hoezo “wat formeler”? Zijn superieur had hem onderuitgezakt ontvangen met de benen op het bureau en zijn eerste vraag was geweest of Suleyman de wedstrijd België-Turkije had gezien. Daarna: ‘Goh, wat zie jij er officieel uit. Moet je nog naar een bruiloft, of zo?’. ‘Noem jij dat “wat formeler”?’ sprak de controller bijna met priemende vinger tot zijn trainer.
Maatvoering is lastig
De Nederlander is over het algemeen ‘iets directer dan u in het Verenigd Koninkrijk gewend bent, was mijn omschrijving aan een Engelse managementwetenschapper.’Good grieve, maar je had me niet verteld dat ze in een eerste gesprek al over de relatie met mijn moeder zouden beginnen.’ De schrik zit haar nog goed in de benen. De adviseur wordt non-verbaal “hartelijk bedankt”.
Of twee Afghaanse vluchtelingen tijdens wereldkampioenschappen voetbal geland in de Nijmeegse volkswijk ‘Het Waterkwartier’. Ze nodigden me uit voor een etentje in hun nieuwe huis. Aan tafel herinnerden ze me met zichtbaar genoegen aan het beeld dat ze van de omgang met buurtgenoten uit de inburgeringslessen hadden opgedaan: ‘De Nederlandse buren zijn door de bank genomen wat gereserveerd en blijven misschien meer op afstand dan u in uw moederland gewend bent’. ‘Maar wie schetst onze verbazing,’ lacht Samira, ‘toen we hier vanochtend de gordijnen opentrokken en buurman in het Oranje uitgedost, proostend voor ons raam stond, terwijl de rest van de straat luidruchtig achter kratjes bier en tv-toestellen verschanst de gewonnen wedstrijd vierde.’ Dat was toch een veel meer ‘outgoing’ scenario dan de docent NT2 ons van de introverte buur had geschetst.
In zijn algemeenheid, meestal, vaak
De kneep zit hem in woorden als ‘vaak’, ‘meestal’ en ‘in zijn algemeenheid’ (zie de afbeelding hieronder). Hoe ver kom je in de praktijk met zulke nuanceringen? Wanneer bevind je je als expat duidelijk en helder in een door de boekjes geschetste ‘mainstream’ en wanneer in een ‘subcultuur’ die daarvan afwijkt?
Dat geldt ook voor de taal
Blijkbaar kunnen woordjes als ‘o.k’ of uitdrukkingen als ‘geeft niet’ of ‘maakt niet uit’ echt vaak worden gebruikt. ‘Maar hoe vaak gebruiken Nederlanders de uitdrukking:”Dat laat mij Siberisch?,” vroeg mijn buurjongen Balkan die trots was op zijn nieuwe idioom. Hem was opgevallen dat Nederlanders vreemd keken toen hij zijn nieuw verworven taalschat een aantal keren per gesprek etaleerde.
Ander voorbeeld: privacy is een dingetje in Nederland. Tijdens een sollicitatiegesprek kun je op persoonlijk gerichte vragen soms ook te kennen geven dat de vraag van de HR-manager grenzen overschrijdt. Bij een simulatie in een sollicitatietraining met een echte PZ-medewerker waren diverse ‘sollicitanten’ echter zo op grensoverschrijdingen gespitst dat ze bij vragen naar naam en adres al aangaven dat ‘deze vraag echt te persoonlijk’ was.
De tweede spiegel: ken uzelve!
Er is niets tegen de poging om voor expats een algemeen beeld te schetsen van de samenleving waarmee ze te maken hebben of krijgen. De behoefte aan zo’n houvast is voorstelbaar en wel vaker nuttig. Het zou echter een vergissing zijn dat het mantra’in zijn algemeenheid’ het onverwachte en experimentele van de werkelijkheid verdringt. Er is minder greep op de zaak dan we denken. Het inburgeringsleerboek weerspiegelt schijnbaar gladjes de samenleving. Maar er is ook een andere spiegel. Die van het zelfbeeld: hoe onbevangen, avontuurlijk en alert staan we zelf in die samenleving? Het valt me op dat deze vraag vaak vergeten wordt in de inburgering terwijl die voor expat en trainer een heel ander -veel minder algemeen- perspectief opent.
Voorbeelden komen (geanonimiseerd en niet in chronologische volgorde) uit mijn eigen praktijk.
